Blok Zinciri Teknolojisi ve Bitcoin

Herkese merhaba,

Bu yazımda sizlerle blok zinciri ile Web 3.0 arasındaki ilişkiyi ve bu iki teknolojilerin daha anlaşılır olmasını gösterebilmek istiyorum. Zihninizde şu soruları dolaştırdığınız oldu mu: Blokchain nedir, ilk defa nerede ortaya çıktı? Blokchain ilk defa nasıl kullanılmaya başlandı? Web 3.0 ile bağlantısı nedir? Blokchain ve Bitcoin arasındaki bağlantı nedir? gibi gibi. Bu yazı sonunda zihninizde birçok şey daha anlamlı hale gelmiş olacak.

Yazıma başlarken sizinle daha önce yazdığım OpenSea ve NFT Mağazaları ve Web 1.0’dan Web 3.0’a adında iki yazım bulunmaktadır. Bu yazılarımı daha önceden okuduysanız çok daha kolay ilerliyor olacaksınız. O halde hadi başlayalım.

Web’in Geçmişi ve Günümüz

Günümüz durumunu konuşabilmemiz için bu konuların nereden geldiğini ve nereye bağlı olduğunu en temel haliyle bilmemiz gerekiyor. Web 1.0’dan Web 3.0’a yazımda internetin ortaya çıkışı ve Web’in kullanıma başlama sürecini sizlerle paylaşmıştım. Web 3.0’ın gerekliliklerini içeren bazı durumlar vardı. Bunları:

• Merkeziyetsizlik
• Şeffaflık
• Sahiplik Ekonomisi
• Merkeziyetsiz Uygulamalar
• Semantik Web (Anlamsal Ağ)
• Kullanıcıların verilerini paraya dönüştürülmesi
• Kullanıcı davranışlarının önemi
• Daha fazla kullanıcı ve cihazın ağa entegre olması olarak paylaşmıştım.

Bu web 3.0 içeriğinde bu süreçleri destekleyen blok zinciri, yapay zeka, NFT’ler, metaverse( sanal gerçeklik ve arttırılmış gerçeklik teknolojileri) gibi teknolojiler benzer zaman dilimlerinde ortaya çıkmaya başlamıştı. Peki blok zinciri ilk defa nasıl ortaya çıktı? Bir makale ile.

Bitcoin: Eşler Arası Elektronik Nakit Sistemi

31 Ekim 2008’de Satoshi Nakamoto adında anonim biri tarafından “Bitcoin: Peer To Peer Electronic Cash Systems“ – “Bitcoin: Eşler Arası Elektronik Nakit Sistemi“ adında 9 sayfadan oluşan bir makale yayınlandı. Makale taşıdığı anlam bakımından yeni bir sistemin başlangıcını temsil ediyordu.

Makale Introduction, Transactions, Timestamp Server, Proof-Of-Work, Network, Incentive, Reclaiming Disk Space, Simplified Payment Verification, Combining and Splitting Value,Privacy, Calculations, Conclusion olmak üzere 12 alt başlıktan oluşuyordu. Şirketlerin milyon dolarlık arge çalışmalarına tam bir kafa tutuş niteliğindeydi ve insanlığın kullanımına açılan devrim niteliğinde bir yol gösterişti.

Özet. Tamamen eşler arası çalışan bir elektronik ödeme sistemi, çevrimiçi ödemelerin bir finans kurumundan geçmeden, doğrudan bir taraftan diğerine gönderilmesine olanak sağlamaktadır. Dijital imzalar çözümün bir parçasıdır ancak çift harcamayı önlemek için yine de üçüncü bir tarafa güvenmek lazım ise, asıl fayda kaybolmuş demektir. Çift harcama problemine eşler arası ağ kullanarak bir çözüm önermekteyiz. Ağ, işlemleri süregelen özet tabanlı bir iş kanıtı zincirine ekleyerek zaman damgasıyla işaretlemekte ve iş kanıtı tekrarlanmadan değiştirilemeyen bir kayıt oluşturmaktadır. En uzun zincir, sadece şahit olunan olayların sırasının kanıtı olarak hizmet etmemekte, ayrıca kendisinin en büyük işlemci gücüne sahip havuzdan geldiğinin de kanıtı olmaktadır. İşlemci gücünün çoğunluğu, ağa saldırmak için işbirliği yapmayan düğümler tarafından kontrol edildiği sürece, en uzun zinciri oluşturacak ve saldırganları geride bırakacaktır. Ağın kendisi minimal bir yapıya gereksinim duymaktadır. Mesajlar elden gelenin en iyisi temeline göre yayınlanmakta ve düğümler istedikleri zaman ağdan ayrılıp, ağ dışında kaldıkları süre içerisinde olanların kanıtı olarak en uzun iş kanıtı zincirini kabul etmek şartıyla ağa tekrar katılabilmektedirler.

https://bitcoin.org/files/bitcoin-paper/bitcoin_tr.pdf

Burada Türkçe çevirisinin özet kısmını sizlerle paylaştım. Orijinal metni okumak için şuradan, Türkçe çevirisini için şuradan okuyabilirsiniz. Böylelikle Bitcoin sistemine dair temel yol haritası yayınlandıktan sonra bundan sonraki gelecek adımların neler olacağı merak edilmeye başlandı.

Whois bilgilerine göre bitcoin.org ismi 18 Ağustos 2008 tarihinde satın alınmış, bu tarihten sonra 31 Ekim 2008’de “Bitcoin: Peer To Peer Electronic Cash Systems” makalesi yayınlanmış. Bu makale aslında bir teknik döküman – white paper niteliğindeydi.

White paper (teknik doküman) bir proje ekibi veya şirketin çıkartacağı ürünün amacı, kapsamı, getireceği yenilikler, felsefesi ve teknik detaylarını yazıp yayınladığı belgedir. İçeriği ve amacı gereği ilgili ürünün pazarlama iletişiminde kullanılan materyallerinden farklı olarak akademik ve teknik bir dil ile yazılırlar.

https://bilgiplatformu.btcturk.com/kripto-okur-yazarlik/white-paper-teknik-dokuman-nedir/

3 Ocak 2009’da, Satoshi Nakamoto’nun 50 bitcoin ödülü olan bitcoin’in genesis bloğu madenciliğiyle bitcoin ağı ortaya çıktı. (Genesis bloğu blok zincirinin ilk ve sabit bloğudur. Blok numarası 0’dır. )

Bitcoin’in genesis bloğuna Satoshi tarafından şu metin gömülmüştü:

The Times 03/Oca/2009 Maliye Bakanı bankalar için ikinci kurtarma paketinin eşiğinde 

Nakamoto bu blok metni için hiçbir yorum yapmamış olsa da, bazıları bunun Bitcoin’in misyon beyanı olarak hizmet ettiğine inanıyor. Bu içerik 2007 – 2008 mali krizinin ardından İngiliz hükümetinin ekonomiyi canlandırmaktaki başarısızlığıyla ilgili The Times’ın 3 Ocak 2009 sayısındaki bir makalenin başlığıdır. Nakamoto, iflas edemeyecek kadar büyük olan finansal kurumlar fikrine karşı çıktı ve Bitcoin’in farklı olmasını istedi.

Bu adımla birlikte dijital para Bitcoin ve onun alt yapısı olacak blok zinciri teknolojisinin günlük hayat kullanıma hazırlık çalışmaları başladı.

Daha Önce Dijital Para Girişimi Olmuş Muydu?

Satoshi’nin Bitcoin makalesi öncesinde benzer çalışma ya da girişimler olmuş muydu? Elbette, böyle net bir şekilde açıklanmış bir sistem için öncesinden ilham alınacak birkaç şey olacaktır.

Bitcoin ortaya çıkmadan önce ilk kripto para oluşumu, bilgisayar mühendisi Wei Dai tarafından tanıtılmıştır. Wei Dai, Kasım 1998 yılında “b-money” kavramını açıkladığı bir makale yayınlamıştı. Bu makalede bir dizi takip edilemez dijital takma adla birlikte gönderilebilecek bir dijital para birimi fikrini açıklamıştı. “b-money” hiçbir zaman piyasaya sürülmemiş olmasına rağmen tüm kripto para birimlerinin önemli bir öncüsü olarak kabul edilir. 

Aynı yıl, blok zinciri öncüsü Nick Szabo tarafından Bit Gold adlı bir diğer girişimin taslağı hazırlanmıştır. Bit Gold da bir merkeziyetsiz dijital para yaratma fikrini araştırmıştır. Szabo’nun fikri, örneğin madeni para oluşturmak için metal gerekmesi ve işlemleri oluşturmak için gereken güven miktarını azaltmak gibi geleneksel finansal sistemdeki yetersizliklerden kaynaklanıyordu. Her ikisi de resmen başlatılmamış olsa da Bitcoin için ilham kaynağı olmuştur.

Peki ilk gönderim işlemi nasıl gerçekleştirildi?

İlk Bitcoin kripto para işlemi, 12 Ocak 2009’da, anonim kripto para yaratıcısı tarafından 10 BTC’nin bilgisayar programcısı ve erken Bitcoin katılımcısı Hal Finney’e gönderilmesiyle gerçekleşti. İşlem, Nakamoto’nun madencilik yaptığı 170 numaralı blokta yer aldı.

Bu işlem herhangi bir mal veya hizmet için değil, Bitcoin ağının işlevsel olduğunu göstermek amacıyla bir test olarak yapıldı. İşlem detaylarına Blockchain Explorer yardımıyla buradan ulaşabilirsiniz.

Bu süreçle birlikte 17 Kasım 2009’da BitcoinTalks adında kurduğu forum sayfasında kullanıcıların blok zinciri ve bitcoin sistemdeki güncelleme – hata – sorun ve olabilecek durumları çözümleyebilmek için destek verdi. Forum bugün hala açık ve aktif olarak kullanılıyor.

İlk Kripto Borsa

Bitcoin’in ilk kripto para birimi olarak ortaya çıkmasından sonra, alım satımı için çözümler bulunması gerekiyordu. Mart 2010’da, bitcoinmarket.com (artık kullanım dışıdır) adlı ilk kripto para borsası ortaya çıktı. İnternet arşiv görüntüsünü şuradan inceleyebilirsiniz.

2010 Temmuz ayında, Mt. Gox da kullanıma açıldı. Şubat 2014‘te Mt. Gox hacklenme sebebiyle ticareti askıya aldı, web sitesini ve borsa hizmetini kapattı ve alacaklılardan iflas koruması talebinde bulundu. Nisan 2014’e kadar şirket tasfiye sürecine girmişti. Şirket yaklaşık 850.000 bitcoinin kayıp olduğunu bildirdi, ancak daha sonra 200.000 bitcoin kurtarıldı.

Bu olumsuz durumlar kullanıcılarda sistemin güvensiz ve sürdürülebilir olmadığı yönünde düşüncelere ve fiziksel olarak %50’ye varan satış işlemlerinin gerçekleşmesine sebep olsa da farklı kripto borsa ve paraların oluşturulmasıyla birlikte bu olumsuzluklar dağılmaya başladı.

Olumsuz haberler sonrasında Bitstamp, BTC-e, Kraken, Coinbase, Bitfinex, Bittrex, Poloinex ve Binance gibi borsalar bu dijital para birimlerini büyütmek ve geliştirmek için yeni platformlar ortaya çıkmış. Mayıs 2013’e gelindiğinde, kripto para piyasasında Bitcoin, Etherium, LiteCoin, Ripple, Peer Coin, Name Coin, Nxt, Dash, Monero, DogeCoin olmak üzere 10 kripto para varlığına ulaşmış.

Kripto Para ile İlk Ticaret

Para birimleri çeşitlenmeye başlamışken ilk alışveriş 22 Mayıs 2010 tarihinde Florida’da bir mühendis 10.000 Bitcoin karşılığında 2 pizza alımı gerçekleşmişti. “Bitcoin Pizza Adamı” olarak bilinen Laszlo Hanyecz, 18 Mayıs 2010’da kripto web sitesi forumu BitcoinTalk’ta 2 pizza karşılığında 10.000 BTC takas etmek istediğini belirttiği efsanevi bir gönderi paylaştı. Birinin teklifini kabul etmesi biraz zaman aldı ama hedefine ulaştı. Hikayenin kalan kısmını şuradan okuyabilirsiniz.

İşin her noktası ilginç. 🙂 O zamanlar iki pizza ücreti yaklaşık 28$, 10.000 Bitcoin’in değeri ise yaklaşık 41 dolardı. Pizzacı ve Laszlo ilk dijital para ticareti olması adına ne olursa olsun Bitcoin ile alışverişi kabul etmişlerdi. Fakat yıllar sonra 16 Mayıs 2024’te yapılan fiyat kıyaslamasında 10 Bin Bitcoin ödenen pizzaların güncel değeri yaklaşık 657 Bin dolar değerine gelmişti. Bu olayla birlikte her yıl 22 Mayıs Bitcoin Pizza Günü olarak kutlanmaktadır.

Bitcoin ve Blok zinciri ağının nasıl ortaya çıktığı ve ilk adımlarını attığını böylelikle incelemiş olduk. Bu kısım dijital para ve blok zincirinin başlangıcı oldu. Şimdi bir de bu blok zinciri konusuna bir bakalım.

Blok Zinciri (Blockchain) Nedir?

Blok zinciri, kriptografi kullanılarak bağlanan ve güvenli hale getirilen, bloklar adı verilen, sürekli büyüyen bir kayıt listesidir. Burada blok zincirini blok zinciri yapan önemli dinamikler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi kriptografidir.

Kriptografi, okunabilir durumdaki bir verinin içerdiği bilginin istenmeyen taraflarca anlaşılamayacak bir hale dönüştürülmesinde kullanılan yöntemlerin tümüdür. Kriptografi bir matematiksel yöntemler bütünüdür ve önemli bilgilerin güvenliği için gerekli gizlilik, aslıyla aynılık, kimlik denetimi ve asılsız reddi önleme gibi şartları sağlamak amaçlıdır. 

Merkeziyetsizlik & Hatıra Defterleri

Bir zamanlar hatıra defterleri bize ait ve anı olarak saklayacağımız verilerimizi içeren defterlerimizdi. Bir fiziksel kilidi vardı. Defter birilerinin görüp ele geçirmemesi için gizli bir yerde saklanırdı. Eğer defter birinin eline geçse de bir kilidi vardı. Kilidi açtığınızda tüm sayfalara erişime sahip olurdunuz. Sonra teker teker sayfadaki yazılanları okurdunuz. Sayfalar sayfa numaralarıyla birbirlerine bağlanmıştı. Hangi sayfada olduğunuzu sayfa numarasına bakarak anlardınız. Eğer deftere bir anı girmek istediğinizde son kayıt sonrasındaki sayfaya gidip içeriğinizi yazıp bitirdikten sonra defteri yine kilitler ve gizli yerinize saklardınız.

Buradaki anı defteri hikayesindeki gibi blok zinciri bu mantığa benzer şekilde çalışmaktadır. Defterdeki fiziksel kilit blok zincirinde kriptografi ile korunmaktadır. Fiziksel olarak defteri gizlemek ise Web 3.0’ın bizlere getirdiği merkeziyetsizlik ile sağlanmaktadır.

Bundan önceki Web 1.0 ve halen kullanmaya devam ettiğimiz Web 2.0 teknolojilerinde verileriniz sunucularda tutulmaktadır. Bu şirketler Google, Meta(Facebook, Instagram, Whatsapp, Messenger, Oculus), Microsoft, Amazon, IBM, Oracle, Tencent, belirli bir büyüklüğe sahipse kendi veri merkezlerini kurmaktadır. (Bknz: Google Veri Merkezleri listesi) Küçük oluşum ve şirketler ise büyük veri merkezi kuruluşlarından kiralama yapmaktadırlar.

Blok zincirinde veriler blok oluşturmak için ağa bağlı olan tüm cihazlarda (node-düğüm) tutulmaktadır ve bu cihazların kimlere ait olduğu net olarak bilinmemektedir. Görselde de görüldüğü üzere ülkelere ait şehir ve düğüm sayıları paylaşılmıştır. Bu yazıyı yazdığım bilgisayarım şu an blok zinciri ağına bağlı olsaydı ilgili ağ için kayıtlar benim bilgisayarımda da tutulacaktı ve o liste içerisinde beni ve konumumu kimse bilemeyecekti. (Bknz: ICP Explorer)

Blok Zincirindeki Blok Kavramı

Kriptografi ile sağlanan gizlilik, verinin orijinalliği korunup kimlik denetiminin gerçekleştirildiği aynı zamanda verinizi içeren bir veri kutusu hayal edin. Bu kutu ikinci bir kutuyla anlamlı olarak bağlı olabilmesi için sadece iki kutu arasında geçerli olacak; birbirini tanımış, doğruluğunu kanıtlamış bir şifreli mesaja ihtiyaç var.

Bu iki kutu arasındaki bağ kurulduktan sonra bir sonraki kutu içinde yine aynı işlem uygulanıyor. Bundan sonraki gelen her kutu için aynı işlem uygulanmaya da devam ediliyor. Bu durumda baktığımızda biz somutlaştırmak için kullandığımız yanyana kutular aslında anlamlı bir zincir haline dönüşüyor.

Görselde temsili olarak görüldüğü üzere Block 1 ile tanımlanmış kutunun 6U9P2 adında bir hash değeri bulunmaktadır. Bu hash değeri sadece o bloğa özgüdür. Bloklar arası anlamlı bağlılığı ifade eden hash değerlerine ihtiyaç var demiştik. Previous hash değeri de bir önceki bloğun hash değeri ile sağlanmaktadır. İkinci bloğa baktığımızda durum daha net görülmektedir. Block 2 ile tanımlanmış kutunun kendine özgü 8Y5C9 adında bir hash değeri bulunmaktadır. Aynı zamanda anlamlı bağlılık için Block 1’e ait 6U9P2 hash değerini içermektedir. Block 3 ile birlikte artık sağlıklı bir şekilde ağın büyümeye devam ettiğini görebilirsiniz. Böylelikle blok çifti oluşmasının önüne de geçilmiş oldu.

Blok zincirinin güvenliği ve bloklara eklenen veriler yapılan her ekleme işlemiyle büyüyor. Bugün itibariyle Bitcoin zincirinde 861,484 blok bulunmaktadır. Tüm bloklara şuradan erişebilirsiniz. 21 milyon adet sınıra sahip Bitcoin para birimin 19,754,625 adeti çıkartılmış. 1 BTC değeri 59.407$ seviyesindedir.

Peki, blok zinciri bildirgesi yayınlandı. Blokchain işlemleri için borsalar oluşturuldu. Bununla birlikte farklı kripto borsalar, kripto paralar ortaya çıktı. Bu iş nereye gidiyor, bu insanlar inanılmaz paralar harcayarak NFT aldılar. Aynı zamanda akıllı sözleşme diye bir şey varmış. Bir dakikaaaa.. Daha bilmediğimiz neler var?

Blok Zinciri Ekosistemine Bakış

Hayatta bir alma – verme dengesi bulunmaktadır. Her şeyde olduğu gibi bu sistemin ayakta kalabilmesi ve devam edebilmesi için görselde yer alan Developers, Miners, StakeHolders, Nodes olmak üzere 4 ana temele ihtiyacımız var.

Developers – Geliştiriciler

Bu sistemde Satoshi bir altyapı ve dijital paranın temeli olacak yolu bizlere gösterdi ve arkası sürekli desteklenerek bunu geliştirmeye çalıştı. Bu bir takma isim. Şu an ortadan kaybolmuş olsa da farklı nick ve isimlerle geliştirme sürecine elbette destek olduğunu hissediyorum. Keza bitcointalks forum sayfasında destek olduğu gibi akıllı sözleşmeler dediğimiz yapı da onun fikirleri içerisindeydi. Günümüzde onu kullanıyor ve geliştirmeler yapıyoruz. Yeni uygulamalar, yeni para birimleri, yeni borsaların oluşturulabilmesi için Developer – Geliştiricilere ihtiyaç duyulmaktadır.

Miners – Madenciler

Bitcoin ağındaki işlem bloklarının oluşturulması, bu işlemler için cihaz gücünün kullanılması adına destek veren ve bu destek karşılığında BTC kazanan denetleyici ve iş üretici ekipler diyebiliriz. Bu ekibi ana haberlerde bitcoin çiftliği kurmuş, kaçak kripto para üretimi gibi baskın yapılmış videolarda denk gelmiş olabilirsiniz. Bu insanlar ağa katkı sunabilmek ve BTC kazanmak için kurdukları sistemlerdi. Hem elektrik hem de sistem kaynağı açısından yüksek kaynak tüketimine sahiptir. Madenci olabilmek için tam bir düğüm olmanız gerekmektedir.

StakeHolders – Paydaşlar

Bitcoin ve diğer para birimlerinin fiyatının artma sebebi insanların talep etmesi ve onların değerinin artacağını düşünüp saklamasından kaynaklıdır. Bir nevi borsa oluşturulmasıdır. Eğer herkes hızlı bir satış işlemi gerçekleştirmeye başlar ve satış karşılığı kadar alım olmazsa Bitcoin değeri de hızlı bir şekilde düşecektir. Sistemin ayakta kalabilmesi için daha fazla ve yeni paydaşlara ihtiyaç vardır.

Hangi kripto para uçacak? Etherium için boğa sezonu açıldı mı? Eylül’de Internet Computer uçacakmış, hangi kripto paralardan sepet yapalım, CoinBase mi Binance mi, coinmarketcap’a hangi yeni kripto paralar eklenmiş… diyalogları ve bu konulara dair spekülasyonları genelde bu kısımda duyulmaktadır.

Nodes – Düğümler

Düğümler blok zincirinin temel omurgasını oluştururlar. Blok zincirinin geçmişe doğru değiştirilemez, güvenilir ve şeffaf bir şekilde kaydını tutarlar. Bir nevi veritabanı görevi görürler. Blokların geçmişini tutan ne kadar çok düğüm varsa o kadar güvenilir ve güçlüdür. Finansal anlamda bir teşvik yoktur. Madenciliğe göre çok daha az enerji tüketir.

Peki Geriye Ne Kaldı?

Web 2.0 ortamında kullandığımız tüm yazılım ve çözümler yavaş yavaş merkeziyetsiz ve blok zinciri teknolojisine geçmeye ve burada bir ekosistem kurulmaya başlandı. Bunu Mars’ta yeni bir koloni kurma süreci gibi düşünebilirsiniz. Mars şartlarına uygun olabilecek oradaki problemleri çözmeye ve ihtiyaçları karşılamaya yönelik yazılımlar üretmeye başlamak gibi burada da merkeziyetsiz ortamda yeni bir dünya!

Merkeziyetsiz Finans, Oyun, NFT Satış Yerleri, Kripto para cüzdanları ve olabilecek tüm alanlarda yazılım üretmek alternatif yazılımlar oluşturmak gibi düşünebilirsiniz.

Bu saydıklarım sadece Bitcoin ekosistemi içindi. Bunun Etherium ağı var, Solana, Internet Computer, Cardano, Polygon gibi binlerce ana ağ olduğunu söyleyebilirim. Her gün yeni bir ağ oluşturuluyor ve bunun için yepyeni ekosistemler üretilmeye başlanıyor. İhtiyaç olacak şey üretmeye başlamak ve bu değişime birebir üreterek tanık olmak!

Özetle

Bu hazırladığım blok yazım oldukça uzun ve birkaç konuyu içerisinde barındırıyor. Blok zinciri ve Bitcoin’inin çıkış sürecinden itibaren neler olduğunu ve nelerle karşılaşıldığını kısa özetler halinde sizlerle paylaştım. Web 3.0 ve blok zinciri ile ilgili yazılarıma buradan ulaşabilirsiniz.

Bir sonraki yazımda görüşmek dileğiyle..
Kolay gelsin.

Okuma Önerileri:

https://medium.com/hashmart-blog/who-is-hal-finney-52ae5af98834

https://coincontroversy.com/nick-szabo-the-real-satoshi-nakamoto-the-definitive-case-study

https://hackernoon.com/cypherpunks-write-code-wei-dai-and-b-money-or-a-coin-before-bitcoin

https://medium.com/@insearchofsatoshi/another-nick-szabo-669de19b1c8c

https://coincontroversy.com/the-evidence-pointing-to-hal-finney-helping-nick-szabo-create-bitcoin

https://www.ledger.com/tr/academy/bitcoin-ve-kripto-paralarin-kisa-tarihcesi

https://unenumerated.blogspot.com

https://www.fool.com/terms/b/blockchain-ecosystem

Kaynaklar:

• https://tr.wikipedia.org/wiki/Blok_zinciri
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Kriptografi
• https://www.infodiagram.com/slides/what-is-blockchain
• https://www.scylladb.com/glossary/blockchain-database/
• https://www.wales247.co.uk/the-major-components-of-the-blockchain-ecosystem
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_bitcoin
• https://en.bitcoin.it/wiki/Genesis_block
• https://blog.whitebit.com/tr/btc/
• https://www.investopedia.com/terms/g/genesis-block.asp
• https://hackernoon.com/cypherpunks-write-code-wei-dai-and-b-money-or-a-coin-before-bitcoin
• https://medium.com/@coolbitx/bitcoin-pizza-day-2024-the-story-of-how-10-000-btc-and-2-pizzas-changed-crypto-forever-9c09a0dc4e07
• https://medium.com/@therinzler/blockchain-d%C3%BC%C4%9F%C3%BCm%C3%BC-nodeu-nedir-875afb0d181c