Etherium, Stable Coin, Token ve Blok Zinciri Ağları

Herkese merhaba,

Bugün sizlerle Bitcoin’le birlikte geliştirilmeye başlanan blok zinciri ağlarını ve bunların getirdiği yenilikleri inceleyeceğiz. Bu blok zinciri ağlarının hangi özelliklere sahip olduğu, stabil coin, token gibi kavramların ne anlama geldiğini öğreniyor olacağız. Bu yazıyı okumaya başlamadan önce konuyla ilgili bir önceki yazım olan Blok Zinciri Teknolojisi ve Bitcoin‘i okumadıysanız öncelikle onunla başlayabilirsiniz.

İlk Digital Kripto Para ve Birinci Nesil Blok Zinciri

Bitcoin’in ilan edilmesinden sonra blok zinciri teknolojisinin nasıl bir şey olduğu ile de tanışmış olduk. Bitcoin Market(kapatıldı) üzerinden, yapılan alışveriş için tamamen banka ya da aracı kurum olmadan blok zinciri ağı üzerinden gönderim işlemleri gerçekleştirilmişti. Bitcoin’e ait blok zinciri ağı sadece internet üzerinde alışveriş yapmayı sağlayan ticari bir araç haline gelmişti. Bununla birlikte farklı blok zinciri ağları da ortaya çıkmaya başlamıştı.

Bitcoin Sonrası Kripto Paralar

Bitcoin ağı sonrası sırasıyla NameCoin(Nisan 2011), LiteCoin(Ekim 2011), PeerCoin(Ağustos 2012), DogeCoin(Aralık 2013), Ripple(2013), Dash(Ocak 2014), Monero(Nisan 2014), Stellar(Temmuz 2014) gibi farklı kripto koinler farklı amaçlar için yayınlanmıştı. NameCoin, aynı zamanda Bitcoin alt yapısı kullanılarak geliştirilen ilk koindir. Diğer ağlar kendilerine has özellik barındırmaktadır.

Bu aşamaya kadar yayınlanan kripto para ve blok zinciri ağları birinci nesil işlemleri gerçekleştirmek üzere tasarlandı. Bu noktada şeffaflık için Blockchain Explorer uygulamasını bir önceki yazımda sizinle paylamıştım. Yapılan işlemler şeffaf olarak takip edilebiliyor, merkeziyetsiz bir şekilde gerçekleştiriliyordu. Ama temelde sadece bu iletişim ve işlemleri gerçekleştirme hedefini taşıyordu.

Etherium Blok Zinciri Ağı

Bitcoin Whitepaper‘ı, 31 Ekim 2008 tarihinde duyurulmuştu. Bitcoin’in ilk bloğu (Genesis Block) ise 3 Ocak 2009‘da çıkarıldı. Aradan yaklaşık olarak 6 yıl 9 ay geçtikten sonra Etherium’un kurucusu Vitalik Buterin, Ethereum Whitepaper‘ını 2013 yılında yayınladı, ancak proje resmi olarak 30 Temmuz 2015 tarihinde başlatıldı. Bu bilgiyi özellikle paylaşıyorum. Aradan 6 yıl gibi geçen uzun bir zaman ve yayınlanan kripto paralar elbette oldu. Ama Etherium’um diğerlerine göre farklı bir özelliği vardı.

Bitcoin ile başlayan şeffaflık ve merkeziyetsiz alışveriş Etherium ile birlikte akıllı sözleşmeler ve merkeziyetsiz uygulamaların(dApps) geliştirilmesine olanak sağlayan bir yapıya kavuşmuş oldu. Bu durum Etherium kripto parasının yayınlanmasından çok daha merkeziyetsiz sistemler ve güncellenmiş referans noktası sunabilecek bir üst seviyeydi.

İkinci Nesil Blok Zinciri & Akıllı Sözleşmeler

Bir dakika, hangi ara ikinci nesile geçtik? Biz daha Bitcoin’i bile kullanmadık diyebilirsiniz. Bu blok zincirini ikinci nesil yapan durum merkeziyetsiz bir şekilde akıllı sözleşme yapabileceğimiz bir yapıdır. Bu ne anlama geliyor, durumu şöyle açıklayalım.

Kripto para ile alış veriş yapılabilen bir sinemanın gişesine gittiniz ve bir saat sonraki film için yer olup olmadığını sordunuz ve sonrasında iki bilet istediniz. Bunun karşılığında bir ödeme işleminin gerçekleşmesi gerekiyor. Siz kripto parayı gönderdiniz, karşılığında biletleri satın aldınız. İşlem tamamlandı. Bu aşama birinci nesil blok zinciri ağına bir örnekti.

Peki koşullara dayanan ve otomatik olarak gerçekleşmesini istediğimiz bir durum olduğunda nasıl olacak?

Aynı örnek ile devam edelim. Gelecek hafta perşembe akşamı için Avengers’ın yeni filminin sinemaya geleceğini öğrendiniz ve hemen en arka sıradan 3 kişilik IMAX bilet almak istediniz. Bu sefer sinemanın online satış sayfasına girdiniz ve biletlerinizi alacaksınız:

• Sistem önce film için salonda yerin olup olmadığını sorgulayacak,
• Eğer yer varsa uygun koltukları size çıkartacak,
• Koltuk ve yiyecek içeçek seçimi ile son ücretin hesaplanacak,
• Bilet tutarına göre para transferini gerçekleştirip biletler kullanıcıyla paylaşılacak.

İkinci nesil blok zinciri tam olarak bu şekilde hizmet etmektedir. Otomatik olarak koşullara uygun durumların gerçekleşebilmesi için bu işlemleri gerçekleştirmeye yönelik programlama yapılıyor. Bu duruma blok zinciri teknolojisinde akıllı sözleşme adı veriliyor.

Bu akıllı sözleşmeler yardımıyla internet üzerinde gerçekleştirdiğimiz neredeyse birçok işlemi, noter ve bankalar aracılığıyla yaptığımız tüm işlemleri yapabilir hale geldik. Aslında aradaki aracı kurumların çıkartılıp komisyon vs gibi ücretler yerine direk tarafların kendi aralarında anlaşma yapabildiği bir sistem haline geldi. Bu altyapı ile birlikte birçok farklı blok zincirleri üretilmeye, ekosistemler oluşturulmaya başlandı.

Peki Güncel Blok Zinciri Ağlarını Nereden Takip Edebilirim?

Blok zinciri ağlarını, belirli ağlar ile üretilmiş tokenları, sabit koinleri, yeni – eski tüm ağları inceleyebileceğiniz bazı web sayfaları mevcut. Bunlardan en popüleri CoinMarketCap‘tır.

Bu web sayfası blog yazılarımı yazarken de referans aldığım sayfalardan bir tanesidir. Buradaki veriler sürekli olarak güncellenirken arama yaptığınız koin ya da blok zinciri ağına dair de detaylı bilgiler sunmaktadır.

Ayrıca alternatiflerini incelemek isterseniz CoinGecko.com , CoinCap.io , CoinCodex.com gibi sayfaları da inceleyebilirsiniz.

Stable Coins – Sabit Koinler

Sisteme neredeyse her gün yeni bir koin, yeni bir altyapı dahil oluyor. Sistemdeki alım satım davranışları bazen bazen küçük bazen de büyük hacimli olabiliyor. Bu durumlar ilk başta büyük değişimlere batıyoruz, çıkıyoruz durumlarına sebebiyet veriyordu. Bazı referans değerlerine ihtiyaç vardı. Bunun için gerçek dolar kuruna endeksli sabit bir koin çıkartıldı.

Sabit koinlerin daha anlaşılabilmesi için şöyle bir örnek verelim: Diyelim ki kripto borsaya belli miktarda para aktardınız. Belirli bir zaman dilimi için paranızı bir koine bağlamak istemiyorsunuz. Bir yandan çekmek de istemiyorsunuz. Öyleyse paranızı sabit bir koinde tutarak hem düşüşlerden koruyup hem de gerçek döviz cinsinden gerçek değerini sabit tutmuş olacaksınız.

Sabit Koinler Nelerdir?

Tether: İlk adı Real Coin olan bu para birimi Temmuz 2014 yılında çıkartılmıştır. Daha sonra ismi Tether olarak değiştirilmiştir ve dolar kuruna sabitlendiği için de sabit koin türüne dahil olmuştur. Sabit koinler içinde bilinen ve en sık tercih edilen koindir.

Bu yazıyı hazırlarken Tether’in güncel market değerlerine bakmak istedim. Bu sabit koinin Solana cüzdan adresi Es9vMFrzaCERmJfrF4H2FYD4KCoNkY11McCe8BenwNYB imiş. Bunu hemen Solana ağına ait adreslerin listelendiği SolScan adresinde arattığımda https://solscan.io/token/Es9vMFrzaCERmJfrF4H2FYD4KCoNkY11McCe8BenwNYB market değeri $1,891,828,036.17 olarak gördüm.Bu koine sahip olan kişi sayısı 1,086,747 olarak paylaşılmış. Görselde de görüldüğü üzere sekmelerdeki daha detaylı bilgileri inceleyebilirsiniz.

USDC, DAI, USDD, First Digital USD, Paypal USD, TrustUSD, Frax, Ethena USDe gibi https://coinmarketcap.com/view/stablecoin adresinde yer alan tüm koinler sabit koin olarak kullanılmaktadır. Linkte yer alan sabit koinleri inceleyebilirsiniz.

Token Coins – Jeton Koinler

Hiç taraftar grubunuza ait bir koine destek olmayı düşündünüz mü? Galatasaray, Fenerbahçe, Trabzonspor, Samsunspor, Göztepe S.K, Alanyaspor, İstanbul Başakşehir Spor… İlla Türk takımı olmak zorunda değil. FC Barcelona, Manchester City, Juventus, Arsenal, Milan gibi takımlar da olabilir.

Etherium ile birlikte gelen akıllı kontratların kullanıcılara sunduğu en güzel özelliklerden biri de bu ağın altyapısını kullanarak kendinize eğlence, destek vermek ya da farklı bir amaç için kullanılabilir kripto para jetonları(token-coin) oluşturabilmenizdir. İlk defa Etherium ağı ile birlikte kullanılmaya başlanmıştır ve bu ağda bu token teknolojisine ERC-20 adı verilmektedir. 

ERC-20 Nedir?

ERC-20, Etherium blok zincirinde token oluşturmak ve yayınlamak için kullanılan teknik bir kripto para standardıdır. ERC kısaltmasının açılımı “Ethereum request for comment“tir; yani, Ethereum yorum talebi. Bu teknik standart, bir Ethereum tokenının veya akıllı sözleşmenin izlemesi gereken bir dizi kuralı, eylemi ve bunu uygulayabilmek için gereken adımları belirler. Sadece Etherium’da mı geçerli, hayır. Tron ve Binance Ağı için de bu token teknolojisi kullanılabiliyor.

Fenerbahçe Token

Fenerbahçe Token’a dair üstte yer alan görüntüyü incelediğinizde bazı token ile ilgili detayları görebilirsiniz. Dikkatinizi aslında Contracts kısmına çekmek istiyorum.

Contracts > Etherium : 0xfb19075d77a0f111796fb259819830f4780f1429 adresi yer almaktadır. Bu şu anlama gelmektedir. Bu token Etherium ERC-20 altyapısı kullanılarak oluşturulmuştur. Ayrıca bu token’a ait cüzdan adresi paylaşılmıştır. Bu token Etherium ağına ait olduğu için EtherScan.io adresinden adresi kontrol edebilirsiniz.

Adresi kontrol ettiğimizde ise Fenerbahçe Token’a ait olduğu ve bu adrese dair işlemleri güncel olarak görebilirsiniz.

Porto Token

Porto Token’ı için Contract kısmına baktığımızda BNB Smart Chain – BEP-20 olduğunu görmekteyiz. Sözleşme altyapı standardı sunulan blok zinciri ağlarından biri de BEP-20‘dir. BEP-20, Binance Smart Chain(BSC)‘deki tokenlerin yürütülmesinde kullanılan tüm akıllı sözleşmeler için ortaya çıkan teknik bir standarttır. Cüzdan adresi 0x49f2145d6366099e13B10FbF80646C0F377eE7f6‘dir. Bu adresi inceleyebilmek için Binance Smart Chain Scan > BSC Scan adresine ulaşabilirsiniz. Bu adres tıpkı Etherium’daki adres satırı gibi 0x… ile başlamakta ama EtherScan ile arama yaptığınızda sadece bu cüzdanın Etherium ağı ile yapılan işlemlerini görüntüleyebilirsiniz.

Galatasaray Token

Burada farklı bir yapıyı sizlere gösterebilmek adına bu sefer Galatasaray Token’ı inceliyor olacağız. Burada Chiliz adı verilen bir blok zinciri altyapısı görünmektedir. Normalde tokenlar için böyle bir altyapı standardı paylaşmamıştım. Chiliz, spor takımlarına özel tokenlar oluşturmayı kolaylaştırmak ve fan etkileşimini arttırmak için oluşturulmuş bir blok zincir ağıdır ve bu işlemleri de bu ağ üzerinden değil de Socios adında ayrı bir platform üzerinden gerçekleştirilmektedir.

Hesabın cüzdan adresi 0x73F309e94D836bAb473B1EBc0103a3DCd7DAeaa9‘dir. Chiliz blok zinciri ağı bloklarını araştırmak için explorer.chiliz.com adresine gidebilirsiniz. Burada da dikkatinizi çekmek istediğim bir nokta var ki Token Type kısmına baktığınızda ERC-20‘yi görüyor olacaksınız.

Solana, BNB Chain, ICP ya da diğer ağların amacı nedir?

Etherium’dan itibaren gelen akıllı sözleşmeler sayesinde her bir blok zincir ağı kendi ekosistemini oluşturma hayali kurar. Ekosistem kuramayan ise Token teknolojisini kullanarak sürece dahil olmaya, ağı desteklemeye çalışır. Ekosistem dediğimde aklınıza ufak tefek bir şey gelmesin. Bu ağı büyütüp hedefe ulaştıracak madencileri, cüzdanları, kullanıcıları, uygulama geliştiricileri, merkeziyetsiz uygulamaları, marketleri, borsaları, girişimleri, yatırımcıları, kar amacı gütmeyen çalışmaları, ağın geleceğine yönelik araştırmaları, … gibi tüm alanlarda kalkınabilmesi için yüksek bir efor gösterilmektedir. Kullanıcılarına benzersiz bir ortam ve en az bir problemi çözebilmek için odaklanılmış hedeflerle adımlarını atmaktadır. Ağ üzerindeki işlemleri yaparken de X (eski adı twitter), Discord, Telegram, Instagram gibi sosyal medya kanallarından sürekli bazen spam bazen yararlı içeriklerle ağların büyütülmesi, dikkat çekilmesi, gelişmelerin paylaşılması hedeflenmektedir. Ki zaten token ya da blok zinciri ağlarına dair CoinMarketCap görselleri paylaştığımda orada resmi sosyal medya kanallarını da görüyor olacaksınız.

Bu aşamaya kadar paylaştığım içeriklerde şeffaflık ve merkeziyetsizlik kavramlarının ne kadar önemli ve geleceği şekillendirecek yapılar olduğunun farkına vardığınızı düşünüyorum. Bu noktadan itibaren yavaş yavaş merkeziyetsiz uygulamalar geliştirebilme ve anlamlı katkılar sunabilmek için neler yapılabileceğini gözden geçirebiliriz. İlgilenmiş olduğunuz blok zinciri ağının:

• Hangi amaca hizmet ettiğini,
• Hedeflerinin neler olduğunu,
• Hangi geliştirme ortamı kullanarak içerik üretilebileceği,
• Hangi programlama dili kullanarak uygulamalar üretebileceğinizi,
• Blok zincirine ait topluluğu ve neler yaptıklarını araştırabilirsiniz.

Özetle

Bitcoin bu teknolojileri başlatacak işaret fişeğini ateşlemişken arada elbette artıları ve eksileri görebilecek düzeye gelesiye kadar ara koinler çıkartılmış. Etherium sahneye çıktığında ise artık akıllı sözleşmeleri konuşmaya başladık. Bu adım günümüzde canlı canlı teknolojinin gelişimine şahit olduğumuz ender anlardan birtanesidir. Güncel blok zinciri ağlarının takibini yapabileceğimiz platformlar yanında bu platformların suyu & güneşi olan sabit koinler, fan tokenlar ve diğer blok zinciri ağlarının amaçlarını sizlerle öğrenmiş olduk.

Blok zinciri hakkında yazdığım yazılara buradan, yazmış olduğum diğer teknik yazılarıma ise buradan ulaşabilirsiniz. Bir sonraki yazımda görüşmek dileğiyle..

Kolay gelsin.

Kaynaklar:

https://www.ledger.com/tr/academy/1-web-3-0a-hos-geldiniz/blok-zinciri-nesilleri
https://ethereum.org/en/whitepaper/
https://www.wallstreetmojo.com/layer-1-blockchain/
https://www.bitlo.com/rehber/erc-20-nedir
https://coinmuhendisi.com/blog/token-standartlari/
https://help.crypto.com/tr/articles/5559086-bep-20-tokenleri-nedir
https://www.coinbase.com/tr/learn/crypto-glossary/what-is-erc-20
https://blockscan.com
https://etherscan.io
https://bscscan.com